CEYDA ULUKAYA- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından hazırlanan İnsani Gelişme Endeksi (İGE) insan refahının, gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) gibi finansal odaklı göstergelerden daha kapsamlı bir ölçümünü sağlamak üzere 34 yıl önce oluşturuldu. İnsani Gelişme Endeksi, üç temel ölçümü birleştiriyor: Uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim ve insana yakışır bir yaşam standardı.
Türkiye, UNDP tarafından açıklanan 2023-2024 İnsani Gelişme Endeksi’nde 193 ülke arasında 45. sırada yer aldı. Üst üste dördüncü kez en üst kategori olan “çok yüksek insani gelişme” grubunda yer alan Türkiye, İGE’nin üç boyutunun tümünde ilerleme kaydetti. Buna göre, 1990 ve 2022 yılları arasında doğuşta beklenen yaşam süresi 10.8 yıl, ortalama öğrenim süresi 4.4 yıl, beklenen öğrenim süresi ise 10.8 yıl arttı. Aynı dönemde, ülkede kişi başına düşen gayri safi milli gelir ise yüzde 154.3 oranında yükseldi.
UNDP yoksulluğun ortadan kaldırılması ve eşitsizliklerin azaltılması için çalışıyor.
Erkeklerde daha yüksek
İGE eşitsizliklere uyarlandığında ise Türkiye’nin sıralaması düşüyor. Genel olarak erkeklerin kadınlara göre daha yüksek insani gelişme seviyelerine sahip olması nedeniyle toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri hesaba katıldığında, Türkiye’nin sırası 166 ülke arasında 66’ya geriliyor. Ulusal istatistiklere ve 2022 yılında bildirilen verilere dayanan bu sıralama, 6 Şubat depremlerinin etkisini ise yansıtmıyor.
Yüzde 43 artış var
Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksi değeri 1990 yılında 0,598 iken, 2022 yılında yüzde 43 artışla 0,855’e yükseldi.
Yoksul ülkelerin insani gelişme performansı pandemi öncesi duruma ulaşamadı
Veriler, pandemi nedeniyle yaşanan iki yıllık gerilemenin ardından insani gelişmenin küresel ölçekte rekor seviyelere çıktığını gösterse de dünyadaki en yoksul ülkelerin yarısının İGE performansı pandemi öncesine ulaşamıyor. İGE sıralamaları, UNDP tarafından her yıl yayımlanan İnsani Gelişme Raporu’nun temel bir parçası. “Tıkanıklığı Aşmak: Kutuplaşmış Bir Dünyada İş Birliğini Yeniden Şekillendirmek” başlıklı son rapor, eşitsiz kalkınma ilerlemesinin en yoksulları geride bıraktığı, eşitsizliği artırdığı ve küresel ölçekte kutuplaşmayı körüklediği uyarısında bulunuyor.
